خوب شی مرجع آنلاین آموزش طب سنتی ایران
تستوسترون هست، ولی کم است…
هیپوگنادیسم یا هایپوگنادیسم مردانه به وضعیتی گفته می‌شود که بدن یک مرد نتواند تستوسترون لازم را به اندازه کافی ترشح کند یا در قابلیت تولید اسپرم او اختلالی ایجاد شده باشد. گاهی اوقات نیز هر دوی این مشکلات در کنار همدیگر به وجود می‌آیند. تستوسترون همان هورمونی است که نقش کلیدی و مهمی را در ساختار رشد مردانه و تکامل بدن در دوران بلوغ بر عهده دارد.
این احتمال وجود دارد که کسی به صورت مادرزادی با هایپوگنادیسم مردانه متولد شود یا این‌که در طول دوره‌های بعدی زندگی‌اش، به دلیل ابتلا به بیماری‌ها خاص یا مواجهه با آسیب‌ها و جراحات خاص، به هایپوگنادیسم مبتلا شود. پیامدهای این مشکل و کارهایی که می‌توان برای بهبودش انجام داد، همگی به علت ابتلا به هایپوگنادیسم و دوره زمانی ابتلا به آن بستگی دارند.
توصیه می کنیم مقاله { هفت راز سلامت و سعادت: اولین راز، مزاج شناسی } را مطالعه فرمائید.
علایم ابتلا به هایپوگنادیسم مردانه
هایپوگنادیسم می‌تواند در دوران رشد و تکامل جنینی، قبل از دوران بلوغ یا حتی در طول دوران بزرگسالی شکل بگیرد:
دوران جنینی
اگر بدن در دوران جنینی نتواند تستوسترون لازم را به اندازه کافی ترشح کند، ممکن است که رشد اندام‌های جنسی بیرونی دچار اختلال شود. بسته به این‌که هایپوگنادیسم چه موقع به وجود بیاید و چه مقدار تستوسترون نیز در بدن جنین وجود داشته باشد، ممکن است نوزادی که از نظر ژنتیکی مذکر است، با یکی از حالت‌های زیر متولد شود:
- دستگاه تناسلی زنانه
- دستگاه تناسلی نامشخص (نه کاملا مردانه و نه کاملا زنانه)
- دستگاه تناسلی مردانه اما تکامل‌نیافته
دوران بلوغ
هایپوگنادیسم مردانه می‌تواند بلوغ را به تاخیر بیندازد یا این‌که باعث رشد و تکامل ناقص یا عدم تکامل طبیعی شود. این وضعیت می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:
- تکامل نامناسب توده‌های عضلانی
- بم نشدن صدا
- رشد ناقص موهای بدن
- رشد ناقص آلت تناسلی مردانه و بیضه‌ها
- رشد بیش از اندازه دست‌ها و پاها در نسبت با تنه میانی بدن
- رشد بافت پستان (ژنیکوماستی)
بزرگسالی
هایپوگنادیسم در مردان بالغ می‌تواند خصوصیات بدنی مردانه را تغییر دهد و همچنین عملکرد طبیعی دستگاه تولید مثل را دچار اختلال کند. نشانه‌ها و علایم این وضعیت به عبارت زیر هستند:
- اختلال نعوظ
- ناباروری
- کم شدن میزان رشد موهای صورت و موهای بدن
- کم شدن توده‌های عضلانی بدن
- رشد بافت پستان (ژنیکوماستی)
- از دست دادن توده‌های استخوانی (پوکی استخوان)
هایپوگنادیسم می‌تواند با تغییرات روانی و عاطفی هم همراه باشد. بعضی از مردان همراه با کاهش تستوسترون، علایمی شبیه به علائم یائسگی در زنان را تجربه می‌کنند. این علایم عبارتند از:
- خستگی
- کاهش میل جنسی
- اختلال در تمرکز
- گرگرفتگی
توصیه می کنیم مقاله { پیرونی آقایان از تشخیص تا درمان } را مطالعه فرمائید.
علل ابتلا به هایپوگنادیسم مردانه
هایپوگنادیسم مردانه باعث می‌شود که بیضه‌ها نتوانند هورمون جنسی تستوسترون را به اندازه کافی در بدن ترشح کنند. به طور کلی هم هایپوگنادیسم به دو نوع اساسی تقسیم‌بندی می‌شود:
نوع اولیه:
این نوع از هایپوگنادیسم که تحت عنوان نارسایی بیضه اولیه هم شناخته می‌شود، از وجود مشکلی در بیضه‌ها نشات می‌گیرد.
نوع ثانویه:
این نوع از هایپوگنادیسم نشان‌دهنده وجود مشکل خاصی در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز است. همین قسمت‌های مغز هستند که سیگنال‌های لازم را برای ترشح تستوسترون به بیضه‌ها می‌فرستند.
هر دو نوع هایپوگنادیسم می‌توانند در اثر خصوصیات وراثتی (مادرزادی) به وجود بیایند یا این‌که در اثر آسیب‌دیدگی یا ابتلا به بیماری‌های خاص (اکتسابی) در دوران‌های مختلف زندگی. در بعضی مواقع هم هایپوگنادیسم اولیه و ثانویه همراه با یکدیگر اتفاق می‌افتند.
هایپوگنادیسم اولیه
شایع‌ترین علت‌های ابتلا به هایپوگنادیسم اولیه به ترتیب زیر هستند:
سندرم کلاین‌فلتر:
این وضعیت از ناهنجاری مادرزادی در کروموزوم‌های جنسی X و Y نشات می‌گیرد. هر فرد مذکر به طور طبیعی در ازای هر یک کروموزوم Y دارای یک کروموزوم X است، اما در سندرم کلاین‌فلتر، تعداد کروموزوم‌های X در ازای هر یک کروموزوم Y به ۲ عدد یا بیشتر می‌رسد. همین وضعیت است که باعث تکامل غیرعادی بیضه‌ها می‌شود و در نهایت مشکل عدم ترشح تستوسترون به میزان کافی را به وجود می‌آورد.
بیضه‌های نزول‌نکرده:
این مشکل معمولا در چند سال اولیه زندگی کودک بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می‌شود. اما اگر این روند بهبودی در دوران اولیه کودکی شکل نگیرد، احتمال آسیب‌دیدگی بیضه‌ها و در نتیجه کاهش ترشح تستوسترون بالا می‌رود.
اوریون:
اگر عفونت اوریون، بیضه‌ها را در کنار غدد بزاقی درگیر کند و این اتفاق در دوران نوجوانی یا بزرگسالی رخ بدهد، احتمال آسیب‌دیدگی بیضه‌ها زیاد می‌شود. همین اتفاق می‌تواند عملکرد طبیعی بیضه‌ها و ترشح تستوسترون را دچار اختلال کند.
هموکروماتوز:
وجود آهن بیش از حد در خون می‌تواند باعث نارسایی بیضه‌ها یا اختلال در عملکرد غده هیپوفیز شود که در نهایت ترشح تستوسترون را دچار اختلال خواهد کرد.
آسیب‌دیدگی بیضه‌ها:
با توجه به این‌که بیضه‌ها بیرون از شکم قرار دارند، اساسا مستعد آسیب‌دیدگی هستند. به همین دلیل هم آسیب‌دیدگی بیضه‌هایی که رشد و تکامل عادی داشته‌اند، می‌تواند باعث ابتلا به هایپوگنادیسم شود. البته ممکن است که آسیب‌دیدگی فقط یکی از بیضه‌ها، روند ترشح تستوسترون را به طور کلی مختل نکند.
درمان سرطان:
شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان می‌تواند می‌تواند ترشح تستوسترون و تولید اسپرم را دچار اختلال کند. اثرات منفی این درمان‌ها اغلب موقتی هستند اما احتمال ناباروری دائمی در اثر این شیوه‌های درمانی نیز وجود دارد.
هایپوگنادیسم ثانویه
در هایپوگنادیسم ثانویه، بیضه‌ها از نظر ساختار ظاهری عادی هستند اما عملکردشان به دلیل وجود مشکل در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مختل شده است. مشکلاتی که می‌توانند باعث ابتلا به هایپوگنادیسم ثانویه شوند به ترتیب زیر هستند:
سندرم کالمان:
در سندرم کالمان، تکامل هیپوتالاموس به صورت غیرعادی پیش می‌رود و باعث ابتلا به هایپوگنادیسم می‌شود.
اختلالات هیپوفیز:
وجود ناهنجاری در غده هیپوفیز می‌تواند آزاد شدن هورمون‌ها از سمت غده هیپوفیز به سمت بیضه‌ها را دچار اختلال کند و در نهایت روند طبیعی ترشح تستوسترون را مختل کند. وجود تومور در غده هیپوفیز یا هر نوع غده مغزی دیگری که نزدیک به غده هیپوفیز باشد، می‌تواند باعث اختلال در میزان تستوسترون یا دیگر هورمون‌ها شود.
بیماری‌های التهابی:
بعضی از بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز، هیستوسیتوز و سل، هیپوتالاموس و غده هیپوفیز را درگیر می‌کنند و از طریق تحت تاثیر قرار دادن ترشح تستوسترون می‌تواند باعث ابتلا به هایپوگنادیسم شوند.
HIV/ایدز:
ابتلا به بیماری ایدز می‌تواند بر هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و بیضه‌ها تاثیر منفی بگذارد و در نتیجه باعث کاهش سطح تستوسترون شود.
بعضی داروها:
مصرف بعضی از داروها مانند داروهای ضددرد مخدر و بعضی از داروهای هورمونی می‌تواند بر ترشح تستوسترون تاثیر منفی بگذارد.
چاقی:
داشتن اضافه وزن واضح یا مبتلا بودن به مرض چاقی در هر سنی می‌تواند با ابتلا به هایپوگنادیسم مرتبط باشد.
روند طبیعی سالمندی:
مردان سالمند به طور طبیعی دارای سطح پایین‌تری از تستوسترون در بدن‌شان هستند. در واقع، ترشح تستوسترون به طور طبیعی همراه با افزایش سن مردان کمتر و کمتر می‌شود.
بیماری زمینه‌ای:
دستگاه تولید مثل می‌تواند در صورت مواجهه با استرس فیزیکی ناشی از بیماری یا جراحی یا استرس روانی، موقتا به حالت خاموش دربیاید. البته این مشکل با درمان کامل و موفقیت‌آمیز مشکل زمینه‌ای برطرف می‌شود.
عوامل خطر ابتلا به هایپوگنادیسم
عوامل خطر ابتلا به هایپوگنادیسم شامل موارد زیر هستند:
- سندرم کالمان
- بیضه‌های نزول‌نکرده در دوران کودکی
- آسیب‌دیدگی بیضه‌ها به علت ابتلا به بیماری اوریون
- آسیب‌دیدگی بیضه‌ها
- HIV/ایدز
- سندرم کلاین‌فلتر
- هموکروماتوز
- شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- آپنه یا اختلال خواب درمان‌نشده
هایپوگنادیسم می‌تواند ارثی باشد. پس اگر هر کدام از این عوامل خطر در سابقه پزشکی اعضای خانواده شما ثبت شده است، حتما این موضوع را به پزشک اطلاع دهید.
توصیه می کنیم مقاله { علل، علائم و علاج سرطان بیضه } را مطالعه فرمائید.
عوارض ابتلا به هایپوگنادیسم
عوارض هایپوگنادیسم درمان‌نشده در درجه اول به سن شروع شکل‌گیری این مشکل بستگی دارد. در این مورد هم این عوارض به سه گروه دوران جنینی، دوران بلوغ و دوران بزرگسالی تقسیم می‌شوند:
دوران جنینی
نوزاد ممکن است با یکی از وضعیت‌های زیر متولد شود:
- دستگاه تناسلی نامشخص
- دستگاه تناسلی غیرعادی
دوران بلوغ
تکامل عادی در دوران بلوغ به‌واسطه هایپوگنادیسم می‌تواند به تاخیر بیفتد یا ناقص باشد و در نتیجه مشکلات زیر را ایجاد کند:
- کمتر شدن ریش و موهای بدن یا از بین رفتن آنها
- اختلال در رشد بیضه‌ها و آلت تناسلی مردانه
- رشد نامتناسب اندام‌های بدن (خصوصا بزرگ‌تر بودن طول دست‌ها و پاها نسبت به تنه میانی بدن)
- بزرگ شدن غیرعادی سینه‌ها
دوران بزرگسالی
عوارض هایپوگنادیسم در دوران بزرگسالی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ناباروری
- اختلال نعوظ
- کاهش میل جنسی خستگی
- ضعف عضلانی یا از دست دادن توده عضلانی
- بزرگ شدن سینه غیرعادی سینه‌ها
- کاهش میزان ریش و موهای بدن
- پوکی استخوان
راه‌های مقابله با هایپوگنادیسم
پیشگیری از پوکی استخوان:
اگر هایپوگنادیسم در دوران بزرگسالی اتفاق افتاد، سبک زندگی و رژیم غذایی‌تان را برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان تغییر دهید. ورزش کردن منظم و دریافت کلسیم و ویتامین D به اندازه کافی نیز برای حفظ استحکام استخوانی شما ضروری است.
کسب اطلاعات لازم درباره اختلال نعوظ و ناباروری:
مشکلات ناشی از هایپوگنادیسم می‌توانند با پیامدهای روانی و اختلال در روابط زوج‌ها همراه باشند. بنابراین بهتر است که خودتان را برای مواجهه صحیح با این پیامدها و مشکلات آماده کنید.
کاهش استرس:
با پزشک خودتان درباره راهکارهای کاهش اضطراب و استرس ناشی از ابتلا به هایپوگنادیسم صحبت کنید. رجوع به متخصصان سلامت روان برای بسیاری از مردان اثرات مثبتی دارد.
فرصت دادن به فرد بیمار:
نوجوانان مبتلا به هایپوگنادیسم حس بدی نسبت این مشکل پیدا می‌کنند. با این حال، درمان جایگزینی تستوسترون به بلوغ آنان کمک می‌کند. پس اگر به فرد بیمار فرصت بدهید تا با تغییرات بدنی و احساسات جدیدش کنار بیاید، کمک گرفتن از شیوه‌های درمانی هم می‌تواند احتمال مواجه شدن او با مشکلات عاطفی یا اجتماعی را کاهش دهد.
منبع: Mayo Clinic
