خوب شی مرجع آنلاین آموزش طب سنتی ایران
در مقالات پیشین به این نکته اشاره کردیم که تمام هستی و هر آنچه در اطراف ماست، مزاجی دارد که برآمده از خصوصیات ذاتی آن است.
فصل‌ها هم خصوصیات ذاتی خود را دارند و هر فصلی اثراتی مشخص بر جان و تن و زندگی موجودات و ساکنان سیاره زمین دارد.
پیش‌تر دربارۀ فصل زمستان و تدابیر سلامتی در آن به طور مفصل صحبت کردیم، اما حالا که صدای پای بهار از کوی و برزن و کوچه‌های نسبتاً خلوت شهر به‌گوش می رسد، انگشتان چروکیده و فرتوت درختان کم‌کم جان می‌گیرند و مانند نوزادان تازه‌رُسته ، غنچه‌غنچه پر از حیات می شوند. صدای کفتر‌‌چاهی چاق و بی‌خیال از روی هر تاقچه و شکاف سیمانی و آجری، خبر از لانه‌سازی آنها می‌دهد، آغاز زندگی آرام. باید بدانیم که این شروع بهاری در جان و تن ما هم اتفاق می‌افتد. بهار با بدن‌های زمستان‌زده و سرماکشیده ما همان کاری را می‌کند که با جهان.
گفتیم که تابش آفتاب و شکل و زاویه قرار گرفتن زمین و نسبت آن با ماه و خورشید، تبعاتی دارد که تقریباً هر سه ماه یکبار خودش را نشان می دهد و فصل‌فصل سال خلق می‌شود. ما براساس تغییر فصل‌ها تقویم نجومی تدوین می‌کنیم.
اما بر اساس نظر حکما، تقویم مزاجی فصول با تقویم نجومی کمی متفاوت است. درحقیقت نوید تغییر مزاج و تأثیرات هر فصل، نسبت به تقویم نجومی فصل، کمی پس و پیش می‌شود و میزان آن به منطقه جغرافیایی محل سکونت فرد بستگی دارد.
توصیه می‌کنیم مقاله {هفت راز سلامت و سعادت} را مطالعه فرمائید.
مزاج فصل بهار در طب سنتی
در تقویم نجومی، فصل بهار از اول ماه فروردین شروع می‌شود. اما چون ایران از نظر جغرافیایی در منطقۀ گرم و خشک واقع شده است، تقویم طبی فصل بهار، کمی زودتر است، در برخی مناطق اواخر اسفند و در برخی مناطق دیگر حتی اوایل اسفند.
درواقع به قول قدیمی‌ها همین که زمین در اواسط بهمن ماه نفسی کشید و دیگر برف روی زمین پا نگرفت، کم‌کم ریشه درختان بیدار می شوند و فرایند تغییر رنگ در شاخه های خشک آغاز می شود.
اگر کمی دقت کنید می بینید که شاخه های قهوه ای و چروکیده کم‌کم با پوسته‌ای سبزرنگ پوشیده می‌شوند. همین که نسیمی خوش و دل‌انگیز می‌وزد که گرما و رطوبت را هم همراه خود می برد، گره‌های کوچک و زیبا بر نوک شاخه‌ها پدیدار می‌شودو این آغاز فصل بهار است. گرمای درونی زمین و نسیمی نسبتاً گرم و مرطوب که از آسمان می‌رسد، زمینه‌ساز مزاجی معتدل است و بهاری معتدل در اغلب نواحی، اعتدال آب و هوا و رطوبت.
نظر ابن‌سینا درباره مزاج فصل بهار
ابن‌سینا ضمن توضیح مزاج فصل بهار در جلد اول کتاب قانون توضیح می‌دهد که بهار برخلاف برخی استنباط‌ها گرم و مرطوب نیست و دارای مزاجی معتدل است. از آنجا که بدن از سرمای زمستان به گرمای تابستان میل پیدا می‌کند رطوبت زمستانی با حرارت گرمای آفتاب کم‌کم به خشکی می رسد. با توجه به خصوصیات بدن در بهار، می‌توان بهار را فصل اعتدال دانست.
می‌گویند بهار در هر منطقه، زمانی فرا می‌رسد که مردم نه برای گرم شدن نیازی به روشن کردن آتش دارند و نه برای خنک شدن نیازی به وسایل سرمایشی. در این زمان از سال است که رشد گیاهان آغاز می‌شود و پرندگان به لانه‌سازی روی می‌آورند.
ابن سینا در کتاب قانون می نویسد که در فصل بهار حرارت وگرمایی که درعمق زمین وجود دارد در مرکز کمتر شده و قسمتی از آن به سطح زمین بالا می آید. اما از آنجا که در بهار حرارت بالا‌رونده و لطیف‌کننده شدید نیست، مزاج بهار از نظرمقدار رطوبت و خشکی معتدل است و همچنین گرما و سرمایی در حد اعتدال دارد.
هرچند در اوایل فصل بهار رطوبت و بارندگی بیشتر است و کمی از حالت اعتدال خارج می‌شود، اما با این حال، با توجه به زاویه و میزان تابش آفتاب، رطوبت فصل بهار با رطوبت فصل پاییز کاملاً متفاوت است. در نتیجه، اثر آن بر گیاهان و بدن انسان هم در فصل بهار و پاییز با هم تفاوت دارد. بدن به زمستان سرد عادت کرده و بعد از آن بهار می‌آید و هوا گرم‌تر می‌شود، به‌همین دلیل، در فصل بهار نسبت به پاییز، سرما را کمتر احساس می‌کنیم. اما پس از تابستانی گرم، بدن خیلی سخت خودش را با سرمای منقبض‌کننده پاییز وفق می‌دهد و درنتیجه، با هر نسیم پاییزی، می‌لرزد و سردش می‌شود.
به این نکته هم باید توجه داشت که این سرما و رطوبت یا گرما، بسته به شرایط جغرافیایی هر منطقه می‌تواند اثراتی متفاوت بر بدن بگذارد و در هر منطقه حالات یا بیماری‌های مختلفی ایجاد کند.
بنابراین حکیمان و طبیبان هر منطقه باید با شناخت کامل از شرایط جغرافیایی و فصلی هر قسمت از زمین، تدابیر لازم را در تغذیه، توصیه‌های پوششی، تسلط بر بیماری‌های منطقه‌ای و شناخت داروهای همان منطقه، برای مردم همان منطقه در نظر بگیرند.
نگاه پیامبر به بهار در شعر مولوی
مولانا درباره بهار شعری می‌سراید که آن را از دوران کودکی تاکنون به یاد دارم:
گفت پیغمبر ز سرمای بهار
تن مپوشانید یاران، زینهار
زانک با جان شما آن می‌کند
کان بهاران با درختان می‌کند
لیک بگریزید از سرد خزان
کان کند کو کرد با باغ و رزان
همچنین، در حدیث است که بپرهیزید از سرمای خزانی که در آغاز سال می‌رسد و بپردازید به سرمای بهاری که از آخر سال آغاز می‌شود. زیرا سرما در این دو حالت با کالبدها همان کاری را می‌کند که با درختان می‌کند: در آغاز خزان می‌سوزاند و در پایان زمستان، می‌رویاند.
در روایت است که غنیمت شمرید باد بهاری را که با کالبدهای شما آن کند که با درختان و بپرهیزید از سرمای خزانی که با کالبدهای شما آن کند که با درختان.
توصیه می کنیم مقاله {علت سرد مزاجی زنان ، پیشگیری و تدابیر آن در طب طبیعی} را مطالعه فرمائید.
یعنی رطوبت و گرمای ملایم بهاری سرما را از اعماق بدن می‌زداید، گردش خون در شریان‌ها تسریع می‌شود. رنگ چهره گلگون می‌شود و بلغم انباشته زمستانی کم‌کم کاهش می‌یابد.
درچنین شرایطی، تن و روان به‌شدت از گردش خون بهتر و خون‌سازیِ بیشتر اثر می‌پذیرد و ترشح هورمون‌های نشاط‌آور در خون، آسان‌تر و بیشتر می‌شود.
حالا فرض کنید، در چنین وضعیتی باران نم‌نم هم ببارد و کمی در کوچه‌های باران‌خورده قدم بزنید، چند تصنیف آرام و زیبا زمزمه کنید، و کمی با شاخه‌های شاداب و نورسیده احوال‌پرسی کنید، می‌بینید که طبع شعرتان فوران می‌کند، تمنای عاشقی تمام وجودتان را پر می‌کند و همه‌جا چشم‌انتظار یار هستید.
بنابراین با حرکت زمین به سمت فصل بهار، مزاج معتدل آن هم وجود موجودات زنده را در بر می‌گیرد و نشاط، حیات، امید به زندگی، حس و حال عاشقی و خلق آثار هنری، فوران خلاقیت‌های ذهنی و افزایش تحرک جسمی را به همراه خواهد داشت.
اما آیا اوضاع برای همگان خوب پیش خواهد رفت؟ بعضی‌ها به گل‌های بهاری حساسیت دارند، برای آنها بهار همراه است با عطسه‌های مداوم، آبریزش بینی کلافه‌کننده است و خارش پوست،قرمزی بیش از حد و یا جوش‌های بدشکل از راه می‌رسد. جوش‌ها را ناگهان در آینه در چهره یا روی کتف و شانه می‌بینیم و خلق ما تنگ می‌شود. بدخوابی‌های های سرشب و خواب‌الودگی بعد از ظهر در این فصل اغلب افراد را درگیر می کند و آزار می دهد.
چه تدابیری بیندیشیم و چگونه و با چه غذا یا رفتارهای حکمی خودمان را برای استقبال از بهار تجهیز کنیم تا بتوانیم بیشترین استفاده را از این فصل ببریم؟
در مقاله تغذیه و فصل بهار به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.
