خوب شی مرجع آنلاین آموزش طب سنتی ایران
آنچه خانم‌ها باید درباره یائسگی بدانند.
یائسگی نشانه شروع دورانی است که با پایان چرخه‌های قاعدگی نمایان می‌شود. معمولا یائسگی در دهه‌های سنی ۴۰ و ۵۰ سالگی خانم‌ها اتفاق می‌افتد اما میانگین سن یائسگی در بعضی از کشورها مانند ایالات متحده آمریکا ۵۱ سالگی است.
یائسگی در زمره فرآیندهای بیولوژیک طبیعی قرار می‌گیرد ولی بعضی از علایم آن می‌تواند باعث اختلال در خواب شبانه، کاهش انرژی عمومی و اثرگذاری منفی بر وضعیت عاطفی خانم‌ها شود. مطالعه این مطلب، شما را با برخی از مهم‌ترین جنبه‌های مختلف یائسگی آشنا خواهد کرد.
علائم یائسگی
ممکن است خانم‌ها در ماه‌ها یا سال‌های منتهی به یائسگی (دوره پیشیائسگی) با این نشانه‌ها و علایم مواجه شوند:
- دوره‌های قاعدگی نامنظم
- خشکی واژن
- گُرگرفتگی
- لرز
- تعریق شبانه
- اختلالات و مشکلات مربوط به خواب
- تغییرات آشکار در خلق و خو
- افزایش وزن و کاهش متابولیسم
- نازک شدن موها و خشکی پوست
- از دست دادن حجم پستان‌ها
البته علامت‌های یائسگی (از جمله، بروز تغییر در چرخه‌های قاعدگی) برای همه خانم‌ها کاملا یکسان نیست. با این حال، بیشتر خانم‌ها در دوره‌های قاعدگی منتهی به یائسگی با نامنظم شدن این دوره‌ها مواجه می‌شوند.
در کنار همه این‌ها، عقب افتادن قاعدگی در دوره پیشیائسگی نیز شایع و محتمل است. در این شرایط معمولا دوره‌های قاعدگی یک ماه عقب می‌افتند و دوباره به حالت عادی برمی‌گردند، یا این‌که چندین ماه عقب می‌افتند و دوباره برای چند ماه طبق چرخه‌های ماهانه عادی تکرار می‌شوند. کوتاه‌تر شدن مدت زمان این چرخه‌ها از دیگر نشانه‌های دوران پیشیائسگی است. بنابراین چرخه‌های قاعدگی در دوران پیشیائسگی اساسا فواصل کوتاهی دارند. البته باید ذکر کنیم که علی‌رغم چرخه‌های قاعدگی نامنظم، بارداری همچنان امکان‌پذیر است. پس اگر یک چرخه شما عقب افتاده است و شما در مورد شروع دوران یائسگی مطمئن نیستید، بهتر است که تست بارداری را انجام دهید.
علل یائسگی
یائسگی می‌تواند با توجه به علل زیر شکل بگیرد:
- کاهش طبیعی هورمون‌های تولید مثل: همزمان با نزدیک شدن به اواخر دهه ۳۰ سالگی، تخمدان‌ها نیز استروژن و پروژسترون (همان هورمون‌هایی که در تنظیم قاعدگی نقش دارند) کمتری تولید می‌کنند و احتمال باروری هم رو به کاهش می‌رود. در دهه ۴۰ سالگی ممکن است که چرخه‌های قاعدگی طولانی‌تر یا کوتاه‌تر، سنگین‌تر یا سبک‌تر و از نظر دفعات شکل‌گیری نیز بیشتر یا کمتر شوند. این حالت تا جایی ادامه پیدا می‌کند که نهایتا (به طور میانگین حدود ۵۱ سالگی)، تخمدان‌ها نیز دیگر تخمک تولید نمی‌کنند و در نتیجه دیگر هیچ چرخه قاعدگی‌ای شروع نمی‌شود.
- هیسترکتومی یا رحم‌برداری: هیسترکتومی که معمولا با جداسازی رحم از بدن و بدون دستکاری تخمدان‌ها انجام می‌شود، معمولا باعث یائسگی سریع نمی‌شود. اگرچه پس از هیسترکتومی دیگر چرخه قاعدگی اتفاق نمی‌افتد، اما تخمدان‌ها همچنان تخمک تولید می‌کنند و پروژسترون و استروژن به‌وجود می‌آورند. البته در جراحی‌هایی که رحم و تخمدان‌ها به‌طور کامل جداسازی و برداشته می‌شوند (هیسترکتومی کامل و اوفورکتومی دوطرفه)، یائسگی معمولا به سرعت اتفاق می‌افتد. در این حالت، چرخه‌های قاعدگی خیلی زود متوقف می‌شوند و فرد با گُرگرفتگی و دیگر نشانه‌ها و علایم یائسگی مواجه می‌شود. این نشانه‌ها و علایم می‌توانند شدت زیادی داشته باشند چون تغییرات هورمونی به جای این که در طی چندین سال اتفاق بیفتند، به صورت ناگهانی شکل می‌گیرند.
- شیمی‌درمانی و پرتودرمانی: این روش‌های درمانی که برای مقابله با سرطان کاربرد دارند، می‌توانند تاثیر تحریک‌کننده‌ای برای یائسگی داشته باشند و در طی دوران درمان یا پس از آن، فرد را به علایمی مانند گُرگرفتگی دچار کنند. متوقف شدن قاعدگی (و باروری) پس از شیمی‌درمانی همیشه دائمی نیست. پس اقدامات کنترل بارداری همچنان می‌توانند در نظر گرفته شوند.
- نارسایی زودرس تخمدان: حدود یک درصد از خانم‌ها یائسگی را قبل از دهه ۴۰ سالگی تجربه می‌کنند که یائسگی زودرس نامیده می‌شود. یائسگی می‌تواند از نارسایی زودرس تخمدان نشات بگیرد که خودش در عوامل ژنتیکی یا بیماری‌های خودایمنی ریشه دارد. البته در مواردی هم هیچ علت خاصی برای این مشکل شناسایی نمی‌شود. به هر حال، در نارسایی زودرس تخمدان، تخمدان‌ها دیگر نمی‌توانند هورمون‌های تولید مثل را به میزان عادی و قابل قبول تولید کنند. برای مقابله با این مشکل، معمولا روش هورمون‌درمانی به خانم‌ها پیشنهاد می‌شود که حداقل تا سن طبیعی یائسگی ادامه می‌یابد. دلیل این کار هم محافظت مغز، قلب و استخوان‌های این افراد است.
عوارض یائسگی
بعد از یائسگی، خطر ابتلا به بعضی از مشکلات و بیماری‌ها افزایش می‌یابد. برجسته‌ترین نمونه‌های این مشکلات و بیماری‌ها نیز به عبارت زیر هستند:
- بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی: وقتی که سطح استروژن رو به کاهش می‌رود، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی هم افزایش می‌یابد. این در حالی است که بیماری‌های قلبی همچنان از علت‌های اصلی مرگ و میر در میان خانم‌ها شناخته می‌شوند. پس بسیار مهم است که خانم‌ها اصول تاثیرگذاری مانند ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و حفظ وزن در محدوده طبیعی را جدی بگیرند. ضمن این‌که از پزشک خود بخواهید تا راهکارهای لازم برای محافظت از قلب مانند نحوه کنترل کلسترول و فشار خون را به شما ارائه دهد.
- پوکی استخوان: این مشکل باعث شکنندگی و ضعف استخوان‌ها می‌شود و در نهایت خطر شکستگی استخوان‌ها را بالا می‌برد. باید توجه داشت که در طول چند سال ابتدایی پس از یائسگی ممکن است که تراکم استخوانی با سرعت بیشتری از دست برود و در نتیجه خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش یابد. خانم‌هایی که پس از یائسگی به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، عمدتا ستون فقرات، لگن و مچ‌شان در معرض خطر شکستگی قرار می‌گیرد.
- بی‌اختیاری ادراری: با توجه به این‌که بافت‌های واژن و مجرای ادراری پس از یائسگی، انعطاف‌پذیری و کشسانی خودشان را از دست می‌دهند، احتمال مواجهه خانم‌ها با تکرر ادرار و نیاز فوری و شدید به دفع ادرار بیشتر می‌شود. این مشکل تا جایی ادامه می‌یابد که فرد با دفع غیرارادی ادرار (بی‌اختیاری ادراری) مواجه می‌شود یا این مشکل را موقع سرفه کردن، خندیدن یا بلند کردن اشیا تجربه می‌کند. در کنار همه این‌ها، احتمال ابتلا به عفونت‌های مجرای ادراری هم در دوران یائسگی بیشتر می‌شود و چنین احتمالی را نباید نادیده گرفت.
تقویت عضلات کف لگن با تمرینات کگل (Kegel) و استفاده از استروژن واژینال موضعی هم می‌تواند به مقابله با بی‌اختیاری ادراری کمک کند. هورمون‌درمانی هم که در دوران یائسگی برای مقابله با مشکلات مجرای ادراری و تغییرات هورمونی به عنوان یکی از گزینه‌های درمانی موثر شناخته می‌شود، این ظرفیت را دارد که خودش مشکل بی‌اختیاری ادراری ایجاد کند.
- عملکرد جنسی: خشکی واژن که از کاهش رطوبت و از بین رفتن انعطاف‌پذیری بافت‌های واژن نشات می‌گیرد، می‌تواند به مشکلاتی مانند احساس آزار و خون‌ریزی جزئی در حین روابط جنسی منتهی شود. علاوه بر این، کاهش حساسیت‌پذیری بافت‌ها واژن می‌تواند تمایل خانم‌ها به تجربه فعالیت جنسی را کاهش دهد. البته مرطوب‌کننده‌ها و روان‌کننده‌های (لوبریکانت‌ها) واژینال که بر پایه آب ساخته می‌شوند، گزینه‌های مطلوبی برای تسکین این مشکل هستند. اگر این محصولات موثر نباشند، بسیاری از خانم‌ها می‌توانند از استروژن‌درمانی واژینال موضعی کمک بگیرند که در قالب‌های کرم واژینال، قرص یا حلقه در دسترس هستند.
- افزایش وزن: بسیاری از خانم‌ها در دوران پیشیائسگی و دوران یائسگی به دلیل ضعیف شدن متابولیسم با مشکل افزایش وزن مواجه می‌شوند. بنابراین این خانم‌ها باید برای حفظ وزن خودشان در محدوده عادی و مطلوب، میزان کالری دریافتی را کمی کاهش دهند و بیشتر هم ورزش کنند.
چگونه با اصلاح سبک زندگی می‌توان علایم و عوارض یائسگی را مهار کرد؟
خوشبختانه بسیاری از نشانه‌ها و علایم یائسگی موقتی هستند. ضمن این‌که شما می‌توانید برای کاهش اثرات این نشانه‌ها و علائم و حتی پیشگیری از آنها، از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- تسکین گُرگرفتگی: همیشه به صورت چندلایه لباس بپوشید تا در صورت لزوم بتوانید حجم لباس‌های خود را کم کنید. مقداری آب خنک در بطری همراه داشته باشید و در صورت مواجهه با گُرگرفتگی به جاهای خنک بروید. تلاش کنید که عوامل محرک گُرگرفتگی را هم شناسایی کنید. شناخته‌شده‌ترین عوامل محرک عبارتند از نوشیدنی‌های داغ، کافئین، غذاهای تند، هوای گرم و حتی گرم بودن اتاق.
- کاهش خشکی واژن: امروزه لوبریکانت‌های بر پایه آب یا بر پایه سیلیکون و بدون نسخه در کنار مرطوب‌کننده‌ها گزینه‌های مناسبی برای کاهش خشکی واژن هستند. البته محصولات بدون گلیسرین را انتخاب کنید چون این ماده می‌تواند در خانم‌های حساس به ترکیبات شیمیایی باعث سوزش واژن یا التهاب شود.
- خواب خوب و کافی: از افراط در مصرف کافئین خودداری کنید چون خوابیدن را برای شما سخت‌تر می‌کند. در طول روز هم ورزش کنید، اما نه در دقایق نزدیک به خواب شبانه. اگر گرگرفتگی باعث اختلال در خواب شما می‌شود، باید ابتدا راه مناسبی برای مقابله با آن پیدا کنید.
- تکنیک‌های آرامش‌بخش: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، تنفس آهسته، ماساژ و رها کردن عضلات از تنش می‌توانند به تسکین علائم یائسگی کمک کنند.
- تقویت عضلات کف لگن: تمرینات متناسب برای عضلات کف لگن (تمرین‌های ورزشی کگل) می‌توانند باعث بهبودی در بعضی از حالت‌های بی‌اختیاری ادراری شوند.
- رژیم غذایی متعادل: رژیم غذایی شما باید تنوع بالایی از نظر سبزی‌ها و غلات سبوس‌دار داشته باشد. ضمن این‌که محدود کردن استفاده از چربی‌های اشباع، روغن‌ها و قندها نیز ضرورت دارد. در کنار این‌ها، با پزشک خودتان در مورد استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D مشورت کنید.
- ممنوعیت سیگار: سیگار کشیدن با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، پوکی استخوان، سرطان و مشکلات متعدد دیگری مرتبط است. ضمن این‌که می‌تواند گرگرفتگی را بیشتر کند و باعث یائسگی زودرس شود.
- ورزش منظم: برای محافظت از بدن خودتان در مقابل بیماری‌های قلبی، بیماری دیابت، پوکی استخوان و دیگر مشکلات مرتبط با افزایش سن، باید در بیشتر روزهای هفته فعالیت بدنی مناسب داشته باشید و ورزش کردن را هم جدی بگیرید.
منبع: Mayo Clinic
